Γράφει ο Σταμάτης Ρώμας
Η περιορισμένη φυσική δραστηριότητα των παιδιών ευθύνεται για σοβαρά προβλήματα υγείας αργότερα
Η ενασχόληση των παιδιών με ολοένα και περισσότερες καθιστικές δραστηριότητες (π.χ. τηλεόραση, υπολογιστής, ηλεκτρονικά παιχνίδια) με παράλληλη κατανάλωση βλαβερών και πλούσιων σε θερμίδες περιεχομένων σνακ, έχουν σαν αποτέλεσμα να περιορίζεται στο ελάχιστο η φυσική δραστηριότητα εφόσον οι ευκαιρίες για άθληση και παιχνίδι στη γειτονιά είναι περιορισμένες λόγω μικρής διαθεσιμότητας χώρων, κόστους, αλλά και για λόγους ασφαλείας. Η παιδική διατροφή χαρακτηρίζεται τα τελευταία χρόνια από τη συχνή κατανάλωση πρόχειρου φαγητού και αναψυκτικών, ενώ πολλά από τα παχύσαρκα παιδιά παραλείπουν την κατανάλωση πρωινού γεύματος. Αναπληρώνουν έτσι, τη χαμηλή ενεργειακή πρόσληψη το πρωί με την κατανάλωση σνακ χαμηλής θρεπτικής αξίας το υπόλοιπο της ημέρας.
Η διαχείριση του ελεύθερου χρόνου είναι άλλο ένα στοιχείο που σχετίζεται με την παιδική παχυσαρκία. Στην Ελλάδα, τα περισσότερα παιδιά μετά το σχολείο πηγαίνουν σε φροντιστήρια ή μελετούν για την επόμενη μέρα.
Δεν είναι τυχαίο ότι, σύμφωνα με μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η χώρα μας είναι η πρώτη στον κόσμο στην εξωσχολική μελέτη: κατά μέσο όρο 57% των παιδιών μελετούν πάνω από 3 ώρες την ημέρα, όταν ο παγκόσμιος μέσος όρος είναι μόλις 19%. Αυτό σημαίνει πως τα παιδιά έχουν περιορισμένο ή και καθόλου χρόνο για φυσική δραστηριότητα.
Έτσι, το πρόβλημα της παιδικής παχυσαρκίας έχει λάβει σοβαρότατες διαστάσεις και η αιτιολογία του έχει να κάνει τόσο με την οικογένεια όσο και με το γενικότερο κοινωνικό περιβάλλον. Αυτό που μας ανησυχεί ιδιαίτερα είναι ότι η παιδική παχυσαρκία δημιουργεί το υπόβαθρο για σοβαρές ασθένειες στην ενήλικη ζωή.
Πράγματι, έχει αποδειχτεί ότι πολλοί παράγοντες κινδύνου για την αθηροσκλήρωση – η οποία είναι η πρώτη αιτία θανάτου των ενηλίκων στο δυτικό κόσμο – ξεκινούν στην παιδική ηλικία. Η παχυσαρκία στις μικρές ηλικίες παίζει σοβαρό ρόλο στο σύνδρομο αντίστασης στην ινσουλίνη, που περιλαμβάνει υπερινσουλιναιμία, υπέρταση, υπερλιπιδαιμία, διαβήτη τύπου 2 και αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι η εμφάνιση διαβήτη τύπου 2 έχει αυξηθεί στα παιδιά σε ανησυχητικά επίπεδα. Όλο και περισσότερες έρευνες αποδεικνύουν ότι η παχυσαρκία στην παιδική ηλικία και στην εφηβεία συνδέονται με την εμφάνιση συνδρόμου αντίστασης στην ινσουλίνη, δυσλιπιδαιμίας και υπέρτασης στους νεαρούς ενήλικες. Πολλές έρευνες ωστόσο δείχνουν επίσης ότι, όταν τα παχύσαρκα παιδιά καταφέρνουν να ελέγξουν το βάρος τους, μειώνει δραστικά τον κίνδυνο να εκδηλώσεις τος παραπάνω ασθένειες σε μεγαλύτερη ηλικία. Έτσι, είναι κρίσιμο τα υπέρβαρα παιδιά να κάνουν πολυδιάστατες και συντονισμένες αλλαγές τόσο στη διατροφή όσο και στα επίπεδα φυσικής τους δραστηριότητας, ώστε να αντιμετωπίσουν νωρίς την παχυσαρκία.
Είναι εξίσου σημαντικό να φροντίζουμε τη διατροφή και τη φυσική δραστηριότητα των παιδιών ώστε να αποφύγουμε εξαρχής το υπερβολικό σωματικό βάρος και την παχυσαρκία.
Τα οφέλη της φυσικής δραστηριότητας στα παιδιά
Σαν φυσική δραστηριότητα ορίζουμε κάθε μορφή κινητικής δραστηριότητας στην οποία ενεργοποιούνται μεγάλες μυϊκές ομάδες του σώματος. Έτσι οι αθλητικές δραστηριότητες και κάθε άλλη μορφή σωματικής άσκησης ή κινητικού παιχνιδιού είναι φυσικές δραστηριότητες, ενώ φυσικές δραστηριότητες είναι επίσης ο περίπατος και οι μετακινήσεις με τα πόδια ή το ποδήλατο, οι εργασίες στο σπίτι ή στον κήπο, η σωματική εργασία σε διάφορα επαγγέλματα, καθώς και οι υπαίθριες δραστηριότητες ή σπορ αναψυχής.
Η συστηματική φυσική δραστηριότητα , σε συνδυασμό πάντα με τη σωστή διατροφή, μπορεί να νικήσει τη μάχη κατά της παχυσαρκίας και παράλληλα να προστατεύσει τον οργανισμό από τις παθήσεις που απορρέουν από αυτή. Ας δούμε περιγραμματικά μερικά από τα οφέλη της τακτικής άσκησης:
- Αύξηση των καύσεων με αποτέλεσμα να μειώνεται το υπερβάλλον σωματικό βάρος
- Μείωση του κινδύνου νοσημάτων όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση, καρδιοπάθειες, υψηλή χοληστερίνη, μυοσκελετικές παθήσεις
- Χαλάρωση, μείωση του άγχους, καλύτερος ύπνος και γενικά καλύτερη διάθεση
- Βελτίωση της εμφάνισης και της στάσης του σώματος
- Σωματική και ψυχική ευεξία, αύξηση της αυτοπεποίθησης
- Μείωση του κινδύνου κρυολογήματος και λοιπώδους λοίμωξης
- Καλύτερη ποιότητα ζωής
Η ενασχόληση με την άσκηση και ένας δραστήριος τρόπος ζωής αποτελεί γενική σύσταση για όλο τον πληθυσμό, από τις μικρότερες μέχρι τις μεγαλύτερες ηλικίες, πόσο μάλιστα όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε παχύσαρκα παιδιά και εφήβους.
Πόση φυσική δραστηριότητα χρειάζεται ένα παιδί;
Πολλοί γονείς αναρωτιούνται πόση ώρα πρέπει να απασχολούν τα παιδιά τους και με τι δραστηριότητες για να χάσουν βάρος. Η απάντηση εξαρτάται μεν από την ηλικία του παιδιού, αλλά οι βασικές αρχές παραμένουν ίδιες.
Δεν υπάρχει μία μόνο μορφή άσκησης που να ενδείκνυται, αλλά «μετράνε» όλες, από την απλή καθημερινή μέχρι τις πιο οργανωμένες δραστηριότητες, όπως επίσης και οι ώρες που θα πρέπει να αφιερώνουμε ανάλογα με την ηλικία του παιδιού.
Για το λόγο αυτό θα αναφερθούμε ξεχωριστά σε κάθε μια από τις τρεις ηλικιακές κατηγορίες, τη νηπιακή (2-6χρ), παιδική (6-9) και προεφηβική-εφηβική (11-18).
Νηπιακή ηλικία (2-6 ετών)
Η σωματική δραστηριότητα είναι χρήσιμη και ευχάριστη και αυτό είναι κάτι που τα νήπια φαίνεται να το γνωρίζουν ενστικτωδώς. Επειδή τα περισσότερα παιδιά της ομάδας αυτής είναι ακόμα στα πρώτα αναπτυξιακά στάδια, δεν συνιστάται ένα συστηματικό πρόγραμμα άσκησης. Αντίθετα, τα παιδιά πρέπει να προσκολληθούν σε δραστηριότητες και παιχνίδια με έμφαση στην ανάπτυξη και εξάσκηση των βασικών δεξιοτήτων που δεν συνδυάζονται με περίπλοκο τρόπο.
Επίσης, τα παιχνίδια πρέπει να τονίζουν τη συμμετοχή και όχι τον ανταγωνισμό, καθώς ότι η επιπρόσθετη πίεση του ανταγωνισμού μπορεί να αποσπάσει την προσοχή από την ανάπτυξη των δεξιοτήτων.
Ενεργητικά παιχνίδια, όπως στην παιδική χαρά, κυνηγητό, σχοινάκι, κουτσό, το τρέξιμο, η βόλτα στο πάρκο, το ποδήλατο, είναι η καλύτερη επιλογή για να παραμένουν τα παιδιά δραστήρια σε διάρκεια τουλάχιστον 3 ώρες την ημέρα μέτριας έντασης φυσικές δραστηριότητες.
Παιδική ηλικία (6-9 ετών)
Τα παιδιά αυτής της ηλικίας γενικά κατέχουν τα βασικά των κινήσεων όπως επίσης και τις βασικές δεξιότητες. Τα περισσότερα έχουν επίσης αναπτύξει καλύτερη μνήμη και δεξιότητες λήψης αποφάσεων με αποτέλεσμα να είναι ικανά να κατανοήσουν τις στρατηγικές κάποιων απλών μορφών ομαδικών παιχνιδιών.
Όμως, αρκετά από αυτά το πιθανότερο είναι να μην μπορούν να χειριστούν πολύπλοκα κινητικά πρότυπα και δεξιότητες, ειδικά αν είναι υπέρβαρα / παχύσαρκα, ούτε και τις ψυχικές απαιτήσεις κάποιων από τα οργανωμένα ανταγωνιστικά αθλήματα. Για το λόγο αυτό στα υπέρβαρα / παχύσαρκα παιδιά, η έμφαση πρέπει να δίνεται στο συνδυασμό των βασικών δεξιοτήτων που ήδη κατέχουν και στην πρόοδό τους με βάση κάποιους εύκολους στόχους, και πάντα σε παιγνιώδη μη ανταγωνιστική μορφή (π.χ. κλωτσώ τη μπάλα με στόχο κάποια απόσταση, πετώ με κάποιο στόχο).
Προτάσεις για την ηλικιακή αυτή ομάδα: Ποδηλασία, στίβος, κολύμβηση, παιχνίδια με μπάλα, τένις, χορός, αθλήματα επαφής, ομαδικά αθλήματα (χωρίς ανταγωνισμό, σε παιγνιώδη μορφή).
Οι συστάσεις για αυτή την ηλικιακή κατηγορία είναι τουλάχιστον 1,5-2 ώρες καθημερινά μέτριας έντασης φυσικές δραστηριότητες και τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα υψηλής έντασης δραστηριότητες και δραστηριότητες που ενδυναμώνουν τους μυς και τα κόκκαλα.
Προεφηβική ηλικία – εφηβεία (11-18 ετών)
Αυτή η ηλικιακή κατηγορία είναι και η πιο σημαντική καθώς ένα υπέρβαρο / παχύσαρκο παιδί / έφηβος ενδεχομένως αντιμετωπίζει και κοινωνικό στίγμα στις δραστηριότητές του, κάτι που παρατηρείται δυστυχώς μερικές φορές με τα ομαδικά αθλήματα. Αν το παιδί μας δεν θέλει να ασχοληθεί με ένα ομαδικό άθλημα, οφείλουμε να δείξουμε κατανοήση αλλά και να το στηρίξουμε ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση του, εξηγώντας πως ο αθλητισμός είναι για όλους, επισημαίνοντας πως δεν πρέπει να τον αντιμετωπίζει ανταγωνιστικά αλλά ως διασκέδαση / εκτόνωση και τονίζοντας πως είναι σημαντικό να αποτελεί και αυτός μέλος της ομάδας συμμετέχοντας ενεργά.
Για τα παιδιά αυτής της ηλικίας, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει 1 ώρα την ημέρα τουλάχιστον μέτριας ή υψηλής έντασης άσκησης. Ως παραδείγματα αερόβιας άσκησης μέτριας έντασης προτείνονται το παιχνίδι στην παιδική χαρά, το περπάτημα προς και από το σχολείο, μια βόλτα στο πάρκο, το ποδήλατο και άλλα. Δραστηριότητες μεγαλύτερης έντασης είναι αυτές που οδηγούν σε σημαντική αύξηση των παλμών της καρδιάς, και μερικές από αυτές είναι παιχνίδια όπως το κυνηγητό, το κουτσό και το σχοινάκι, η γυμναστική, το τρέξιμο, πιο έντονη ποδηλασία, τα περισσότερα ομαδικά αθλήματα, ο χορός, οι πολεμικές τέχνες κ.α. Η έντονη σωματική δραστηριότητα, όπως και οι ασκήσεις ενδυνάμωσης, συστήνονται σε συχνότητα τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα, η κάθε κατηγορία. Αυτή η ενασχόληση μπορεί να αποτελεί μέρος του καθημερινού 60λεπτου ή ακόμα καλύτερα να είναι επιπρόσθετη.
Παράδειγμα μιας τυπικής ημέρας ενός υπέρβαρου παιδιού-εφήβου θα μπορούσε να είναι το παρακάτω:
- Να πάει περπατώντας ή με το ποδήλατο σχολείο (και να επιστρέψει) 20’-30’
- Ενεργό παιχνίδι στα διαλείμματα 20’
- Μάθημα της γυμναστικής 30’-40’( 2-3 φορές την εβδομάδα)
- Συμμετοχή σε κάποιο σύλλογο το απόγευμα (στίβο-ποδηλασία-κολύμβηση-ομαδικό άθλημα κ.α) 2-3 φορές την εβδομάδα από 1-1.5 ώρες ή σε περίπτωση που δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα
- Περπάτημα για τις απογευματινές μετακινήσεις (φροντιστήρια-ξένες γλώσσες) – jogging ή ποδηλασία σε γήπεδο ή πάρκο (1 ώρα)
Ο ρόλος των γονέων
Σε αυτό το σημείο πρέπει να πούμε για το σημαντικό ρόλο των γονέων στον ‘’αγώνα’’ των παιδιών τους. Είναι γνωστό ότι οι γονείς αποτελούν πρότυπα για τα παιδιά τους. Η συμμετοχή των γονέων στις καθημερινές δραστηριότητες του υπέρβαρου παιδιού τους, όπως η βόλτα στο κοντινό πάρκο για ποδηλασία ή περπάτημα, jogging στο γήπεδο αλλά επίσης και πιο ήπιες δραστηριότητες όπως συμμετοχή στις δουλειές του σπιτιού, στο πότισμα των λουλουδιών, ψώνια στο super market και στη λαική αγορά, βοηθάνε στη σύσφιγξη των σχέσεων και κάνουν τους στόχους που έχουν θέσει πιο ρεαλιστικούς για τα παιδιά. Το πιο βασικό όμως είναι ότι τα παιδιά νοιώθουν ότι οι γονείς τους είναι κοντά τους!
Είναι σημαντικό τα παιδιά να βλέπουν τους γονείς τους να γυμνάζονται, να είναι καθημερινά δραστήριοι, να προσπαθούν να είναι υγιείς, με δύναμη και ενέργεια, έτσι ώστε να παρακινηθούν και τα ίδια να προσθέσουν κίνηση στο καθημερινό τους πρόγραμμα.
Επιπλέον καλό είναι 1-2 φορές το μήνα όλη η οικογένεια να κάνει πολύωρες εξορμήσεις στη φύση, στο βουνό ή στη θάλασσα. Αυτές οι εκδρομές βοηθούν τόσο τους γονείς όσο και τα παιδιά να αναπτύξουν νέους διαύλους επικοινωνίας, να ενισχύσουν το δέσιμο μεταξύ τους, να μειώσουν το άγχος και την πίεση που έχουν από την καθημερινότητά τους και, εντέλει, να νιώθουν καλύτερα για τον εαυτό τους, αλλά και για τον συνασκούμενό τους. Οι μεν γονείς νιώθουν ευχάριστα για το ρόλο που επιτελούν και που συμμετέχουν στη σωστή ανάπτυξη των παιδιών τους, τα δε παιδιά νιώθουν ασφάλεια και χαρά που ασκούνται με τους γονείς στο πλάι τους.
Τέλος μην ξεχνάμε ότι ο σκοπός είναι τα παιδιά να υιοθετήσουν μια θετική στάση για την άσκηση έτσι ώστε να γίνει τρόπος ζωής που θα τους ακολουθεί και στην ενήλικη ζωή τους!
