Κατανάλωση καφέ και καρδιαγγειακή υγεία

Γράφει ο Ελευθέριος Κολομτσάς

Στο δυτικό κόσμο, οι περισσότεροι ενήλικες πίνουν καθημερινά ένα ή περισσότερα φλιτζάνια καφέ, «για να ξυπνήσουν», «για να έχουν ενέργεια», ή «γιατί χωρίς καφέ έχουν πονοκέφαλο».

Αυτό που πολλοί δεν γνωρίζουν είναι ότι ο καφές έχει αντιοξειδωτική δράση κι επομένως έχει μια σημαντική θέση στην προστασία της καρδιαγγειακής μας υγείας – υπό συγκεκριμένες συνθήκες που αναλύονται παρακάτω.

Αντιμέτωποι με διάφορες καρδιαγγειακές παθήσεις, ξεκινώντας από την αρτηριακή υπέρταση, το πρώτο  ερώτημα πολλών πασχόντων είναι αν πρέπει να περιορίσουν / διακόψουν την κατανάλωση καφέ για την προστασία της υγείας τους.

Τα βασικά συστατικά του καφέ

Ως σύνθετο ρόφημα, ο καφές περιέχει περισσότερα από 1000 συστατικά. Ανάμεσα σε πολλά με γνωστή βιολογική δραστηριότητα, σημειώνουμε βεβαίως την  καφεΐνη (έναν ισχυρό διεγερτικό και βρογχοδιασταλτικό παράγοντα), αλλά επίσης τα αλκοολούχα διτερπένια (που μπορεί να αυξάνουν τη χοληστερίνη στο αίμα), και το χλωρογονικό οξύ (ένα συστατικό με αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες). Η καφεΐνη είναι μακράν η πιο καλά μελετημένη ουσία που περιέχεται στον καφέ και αυτή ευθύνεται κύρια για την εξαρτησιογόνο φύση του. Ωστόσο, η καφεΐνη δεν είναι σε καμία περίπτωση η μόνη ωφέλιμη δραστική ουσία του καφέ, όπως θα δούμε και παρακάτω.

Σύμφωνα με έρευνα στον αμερικανικό πληθυσμό, ο καφές ευθύνεται για το 71% της πρόσληψης καφεΐνης στους ενήλικες ενώ ήπια ποτά είναι η κύρια πηγή καφεΐνης σε παιδιά και εφήβους (1). Η κλασική κούπα των 8oz βραστού καφέ μπορεί να περιέχει οποιαδήποτε ποσότητα καφεΐνης από 95 ως 200 mgr, αναλόγως των συνηθειών παρασκευής του. Η ίδια κούπα βραστού ντεκαφεϊνέ περιέχει και αυτή καφεΐνη, σε πολύ μικρές δόσεις όμως των 5-15 mgr.

Ο καφές δεν ευθύνεται για την αρτηριακή υπέρταση

Είναι γνωστό ότι η υπέρταση αποτελεί ισχυρό, ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και καρδιαγγειακά νοσήματα. Ο συσχετισμός της πρόσληψης καφεΐνης με την αρτηριακή υπέρταση  έχει διερευνηθεί εκτενώς, και το γενικό συμπέρασμα θα χαροποιήσει όσους αγαπούν τον καφέ:

Η κατανάλωση καφέ συνδέεται με οξεία αύξηση της αρτηριακής πίεσης μόνον σε άτομα που δεν είναι συνηθισμένα στην καφεΐνη. Στους τακτικούς καταναλωτές καφέ εμφανίζει ελάχιστες επιδράσεις σε μακροπρόθεσμη βάση στα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης (2). Οι οξείες δράσεις του καφέ είναι παροδικές και με τακτική πρόσληψη ο οργανισμός εμφανίζει ανοχή στις αιμοδυναμικές και χημικές δράσεις της καφεΐνης (3).

Σε μια πρόσφατη μεταανάλυση 10 τυχαιοποιημένων ερευνών με ομάδα ελέγχου και 5 μελετών κοόρτης, σημειώθηκαν μη σημαντικές μεταβολές της μέσης συστολικής και της μέσης διαστολικής αρτηριακής πίεσης στους καταναλωτές καφέ, σε σχέση με την ομάδα ελέγχου. Ενδείξεις που αναλύθηκαν από αυτή τη μεγάλη μελέτη έδειξαν μη κλινικά σημαντικές επιδράσεις της κατανάλωσης καφέ στον κίνδυνο εμφάνισης υπέρτασης (4).  Μελέτες και ανασκοπήσεις που είχαν πραγματοποιηθεί παλαιότερα επίσης κατέληγαν σε παρόμοια συμπεράσματα.

Στη μεγάλη μελέτη της υγείας των νοσηλευτριών (Nurse’s Health Study) με 1,4 εκατομμύρια συμμετέχοντες, δείχθηκε ότι η ημερήσια πρόσληψη μέχρι 6 φλιτζάνια καφέ δεν συνοδευόταν / σχετιζόταν με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αρτηριακής υπέρτασης (5).

Παρ’όλο λοιπόν που η καφεΐνη προκαλεί οξεία αύξηση της αρτηριακής πίεσης, φαίνεται ότι άλλα συστατικά που περιέχονται στον καφέ ανταγωνίζονται αυτή την οξεία δράση, ειδικά σε όσους καταναλώνουν καφέ τακτικά. Σε ένα πείραμα με 15 εθελοντές (6 καθημερινοί και 9 συγκυριακοί καταναλωτές καφέ) καταδείχτηκε ότι η ενδοφλέβια χορήγηση καφεΐνης προκάλεσε παρόμοια αύξηση στην μυική συμπαθητική δραστηριότητα και στην αρτηριακή πίεση και στις δύο ομάδες. Αντίθετα, η από του στόματος πρόσληψη καφεΐνης μέσω του ροφήματος, αύξησε την πίεση μόνον στους συγκυριακούς και όχι στους τακτικούς καταναλωτές καφέ, παρόλο που σημειώθηκαν συγκρίσιμες αυξήσεις της μυικής συμπαθητικής δραστηριότητας και της καφεΐνης στο αίμα και των δύο ομάδων. Οι ερευνητές κατέληξαν ότι η καφεΐνη δεν αποτελεί το μοναδικό παράγοντα του καφέ που ασκεί καρδιαγγειακή δράση (6).

Ο καφές έχει ευεργετική αντιοξειδωτική δράση και βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη

Έχει αναγνωρισθεί ότι ο καφές περιλαμβάνει αντιοξειδωτικά όπως το χλωρογονικό οξύ. Μία από τις δράσεις των αντιοξειδωτικών αυτών ουσιών είναι ότι βελτιώνουν το μεταβολισμό της γλυκόζης και την ευαισθησία στην ινσουλίνη. Μια πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη βρήκε ότι η κατανάλωση 5 φλιτζανιών καφέ ημερησίως αύξησε την αντιπονεκτίνη και μείωσε την αντίσταση στην ινσουλίνη (7). Αλλά και η καφεΐνη ενεργοποιεί οξέως την 5’ΑΜΡ πρωτεϊνική κινάση και τους ανεξάρτητους από την ινσουλίνη μεταφορείς της γλυκόζης στους σκελετικούς μυς (8).

Μια συστηματική ανασκόπηση 9 μελετών κοόρτης συνέκρινε την ελάχιστη ως χαμηλή κατανάλωση καφέ (λιγότερο από 2 φλιτζάνια την ημέρα), τη μέση κατανάλωση καφέ (2-6 φλιτζάνια καφέ ημερησίως) και την υψηλή κατανάλωση καφέ (περισσότερα από 6 φλιτζάνια την ημέρα) ως προς τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη τύπου ΙΙ. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο κίνδυνος εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη τύπου ΙΙ ήταν χαμηλότερος στα άτομα με μέση ή υψηλή κατανάλωση καφέ καθημερινά (9). Μια προοπτική μελέτη στην οποία συμμετείχαν περισσότερες από 88.000 γυναίκες ηλικίας 26-46 ετών κατέδειξε, αντίστοιχα, ότι υπάρχει γραμμική σχέση μεταξύ της κατανάλωσης καφέ και της μείωσης των επιπτώσεων του σακχαρώδους διαβήτη τύπου ΙΙ – και μάλιστα ακόμη και μικρές ποσότητες καφέ καθημερινά προσέθεταν όφελος, ανεξάρτητα από την περιεκτικότητα του καφέ σε καφεΐνη (κανονικός ή ντεκαφεϊνέ) (10).

Μπορώ να πίνω καφέ αν έχω στεφανιαία νόσο ή μετά από έμφραγμα;

Για πολλές δεκαετίες υπήρχε η πεποίθηση ότι η κατανάλωση καφέ πιθανόν συνδέεται με αύξηση του κινδύνου πρόκλησης εμφράγματος του μυοκαρδίου. Ωστόσο, μεταγενέστερες αναλύσεις αυτών των παλαιότερων μελετών αναπροσδιόρισαν τη βαρύτητα άλλων παραγόντων πλην της κατανάλωσης καφέ, όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, η κατανάλωση κορεσμένων λιπών, η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας και ο δείκτης μάζας σώματος) με αποτέλεσμα να διαφανεί και πάλι ότι ο κίνδυνος εμφάνισης στεφανιαίας νόσους είναι σημαντικά χαμηλότερος σε άνδρες και γυναίκες με μέτρια κατανάλωση καφέ ημερησίως (11, 12).

Πολλές μελέτες έχουν επίσης αποδείξει ότι η κατανάλωση καφέ είναι ασφαλής σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο (13). Σε μια τυχαιοποιημένη μελέτη σε 103 ασθενείς, αξιολογήθηκαν οι άμεσες επιδράσεις της κατανάλωσης καφέ στη λειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος και στην καρδιαγγειακή τους υγεία. Η κατανάλωση καφέ φάνηκε ότι συνδέεται με αύξηση του παρασυμπαθητικού τόνου και δεν εμφανίστηκε αύξηση των καρδιακών αρρυθμιών. Η έρευνα κατέληξε ότι η κατανάλωση καφέ είναι ασφαλής για ασθενείς που έχουν υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου και δεν συνοδεύεται από δυσμενείς επιδράσεις (14). Ενώ μια ακόμη πιο πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι μια οξεία κατανάλωση καφεΐνης μείωσε σημαντικά την CRP σε δύο ομάδες ασθενών με και χωρίς στεφανιαία νόσο, σε σύγκριση με ομάδα ελέγχου που κατανάλωσε placebo (15).

Ο καφές προστατεύει από τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια

Ο καφές ίσως μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης ισχαιμικού αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου. Ο ακριβής μηχανισμός δεν είναι γνωστός με ακρίβεια, ωστόσο φαίνεται ότι περιλαμβάνει την αντιφλεγμονώδη δράση του καφέ και τον μηχανισμό βελτίωσης της ευαισθησίας στην ινσουλίνη. Μια πρόσφατη μεταανάλυση 7 μελετών με περισσότερους από 400.000 συμμετέχοντες, 6.962 επεισόδια αγγειακά εγκεφαλικά και παρακολούθηση 2-24 έτη, έδειξε πως 1-3 φλιτζάνια καφέ ημερησίως σχετίζονται με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου. Στο γενικό πληθυσμό, εκτιμάται ότι η κατανάλωση 3-6 φλιτζάνια καφέ / ημέρα συνδέεται με σημαντική μείωση του κινδύνου εμφάνισης αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου, ενώ η υψηλή ημερήσια κατανάλωση (περισσότερα από 6 φλιτζάνια) δεν έχει καμία επίδραση. Οι ερευνητές καταλήγουν επομένως μια μέτρια κατανάλωση καφέ ημερησίως ενδέχεται να ασκεί προστατευτική δράση έναντι των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων (16).

Η καθημερινή κατανάλωση καφέ σε μια μέτρια δοσολογία (2 – 4 μέτρια φλιτζάνια των 8oz / 240 ml την ημέρα) όχι μόνο δεν έχει επικίνδυνες επιδράσεις στην καρδιαγγειακή υγεία, αλλά φαίνεται πως ασκεί και προστατευτική δράση, και μάλιστα όχι μόνο στην καρδιαγγειακή υγεία: άλλες μελέτες έχουν συνδέσει την κατανάλωση καφέ με μείωση της κατάθλιψης, καλύτερο έλεγχο του σωματικού βάρους, περιορισμό του κινδύνου εμφάνισης νόσων Alzheimer και Parkinson, μείωση της παραγωγής χολόλιθων και άλλα (17). Ας σημειωθεί όμως ότι  οι ευεργετικές επιδράσεις εξανεμίζονται όταν πίνετε τον καφέ σας γλυκό ή/και όταν παράλληλα καπνίζετε.

Ωστόσο, μια μεγάλη κατανάλωση καφέ μπορεί να προκαλέσει απώλεια ασβεστίου μέσω της αυξημένης διούρησης λόγω της καφεΐνης. Για το λόγο αυτό, ιδιαίτερα οι γυναίκες σε ηλικία εμμηνόπαυσης, είναι καλό να προσθέτουν λίγο γάλα στον καφέ τους, ή να προσθέσουν ένα ποτήρι γάλα ημερησίως στη διατροφή τους ή να προτιμούν ντεκαφεϊνέ ρόφημα. Επίσης η υψηλή κατανάλωση καφέ ταυτόχρονα με συγκεκριμένα φαρμακευτικά σκευάσματα (αντικαταθλιπτικά, αντιψυχωτικά, βρογχοδιασταλτικά και άλλα) μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα άγχους, νευρικότητας και αϋπνίας.

Ας σημειωθεί τέλος ότι  οι ευεργετικές για την καρδιά επιδράσεις περιορίζονται δραστικά όταν πίνετε τον καφέ σας γλυκό ή/και όταν παράλληλα καπνίζετε.

Να πίνετε λοιπόν τον καφέ σας, σκέτο ή με ελάχιστη ζάχαρη, με μικρή προσθήκη γάλακτος και σίγουρα χωρίς να καπνίζετε παράλληλα.

Πηγές – Βιβλιογραφία

1. Frary CD, Johnson RK, Wang MQ. Food sources and intakes of caffeine in the diets of persons in the United States. J Am Diet Assoc 2005;105:110–3.
2. Mesas AE, Leon-Munoz LM, Rodriguez-Artalejo F, Lopez-Garcia E. The effect of coffee on blood pressure and cardiovascular disease in hypertensive individuals: a systematic review and meta-analysis. Am J Clin Nutr 2011;94:1113–26.
3. Robertson D, Wade D, Workman R, Woosley RL, Oates JA. Tolerance to the humoral and hemodynamic effects of caffeine in man. J Clin Invest 1981;67:1111–7.
4. Steffen M, Kuhle C, Hensrud D, Erwin PJ, Murad MH. The effect of coffee consumption on blood pressure and the development of hypertension: a systematic reviewandmeta-analysis. JHypertens 2012;30:2245–54.
5. Winkelmayer WC, Stampfer MJ, Willett WC, Curhan GC. Habitual caffeine intake and the risk of hypertension in women. JAMA 2005;294:2330–5.
6. Corti R, Binggeli C, Sudano I, et al. Coffee acutely increases sympathetic nerve activity and blood pressure independently of caffeine content: role of habitual versus nonhabitual drinking. Circulation 2002;106:2935–40.
7. Wedick NM, Brennan AM, Sun Q, Hu FB, Mantzoros CS, van Dam RM. Effects of caffeinated and decaffeinated coffee on biological risk factors for type 2 diabetes: a randomized controlled trial. Nutr J 2011;10:93–101.
8. Egawa T, Hamada T, Kameda N, et al. Caffeine acutely activates 5’adenosine monophosphate-activated protein kinase and increases insulin-independent glucose transport in rat skeletal muscles. Metabolism 2009;58:1609–17.
9. Huxley R, Lee CM, Barzi F, et al. Coffee, decaffeinated coffee, and tea consumption in relation to incident type 2 diabetes mellitus: a systematic review with meta-analysis. Arch Intern Med 2009;169:2053–63.
10. van Dam RM, Hu FB. Coffee consumption and risk of type 2 diabetes: a systematic review. JAMA 2005;294:97–104.
11. Kleemola P, Jousilahti P, Pietinen P, Vartiainen E, Tuomilehto J. Coffee consumption and the risk of coronary heart disease and death. Arch Intern Med 2000;160:3393–400.
12. Freedman ND, Park Y, Abnet CC, Hollenbeck AR, Sinha R. Association of coffee drinking with total and cause-specific mortality. N Engl J Med 2012;366:1891–904.
13. Wu JN, Ho SC, Zhou C, et al. Coffee consumption and risk of coronary heart diseases: a meta-analysis of 21 prospective cohort studies. Int J Cardiol 2009;137:216–25.
14. Richardson T, Baker J, Thomas PW, Meckes C, Rozkovec A, Kerr D. Randomized control trial investigating the influence of coffee on heart rate variability in patients with ST-segment elevation myocardial infarction. Q J Med 2009;102:555–61.
15. Shechter M, Shalmon G, Scheinowitz M, et al. Impact of acute caffeine ingestion on endothelial function in subjects with and without coronary artery disease. Am J Cardiol 2011;107:1255–61.
16. D’Elia L, Cairella G, Garbagnati F, Scalfi L, Strazzullo P. Moderate coffee consumption is associated with lower risk of stroke: metaanalysis of prospective studies. J Hypertens 2012:e107.
17. O’Keefe J; Bhatti SK; Patil HR; DiNicolantonio JJ; Lucan SC; Lavie CJ. Effects of Habitual Coffee Consumption on Cardiometabolic Disease, Cardiovascular Health, and All-Cause Mortality. J Am Coll Cardiol. 2013;62(12):1043-1051.