Γράφει ο Ελευθέριος Κολομτσάς, Ειδικός Καρδιολόγος – Εντατικολόγος
Τα τελευταία χρόνια, ο μαραθώνιος έχει εξελιχθεί σε στόχο ζωής για χιλιάδες ερασιτέχνες δρομείς σε όλο τον κόσμο. Στον Αυθεντικό Μαραθώνιο της Αθήνας, οι συμμετοχές μπορεί να ξεπεράσουν τις 50.000 και οι εγγραφές κλείνουν μέσα σε λίγες ώρες.
Το ενδιαφέρον είναι ότι οι πραγματικοί επαγγελματίες αθλητές αντοχής με οργανωμένη, συστηματική προπόνηση και τακτική εξειδικευμένη ιατρική παρακολούθηση αποτελούν μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό αυτών των συμμετοχών. Η συντριπτική πλειοψηφία είναι ερασιτέχνες, κυρίως μέσης ηλικίας, με διαφορετικά επίπεδα προετοιμασίας, προπονητικής συνέπειας και ιατρικής εποπτείας. Αυτό σημαίνει ότι πολλοί δρομείς ξεκινούν για μια τόσο μεγάλη δοκιμασία με το τυπικό καρδιαγγειακό προφίλ της ηλικιακής τους ομάδας, το οποίο συχνά δεν έχει ελεγχθεί.
Η διαφορά ανάμεσα στους αθλητές ελίτ και τους ερασιτέχνες δρομείς
Στους επαγγελματίες αθλητές που προπονούνται εντατικά και αγωνίζονται τακτικά, παρατηρούμε την ανάπτυξη της «αθλητικής καρδιάς», δηλαδή η καρδιά προσαρμόζεται στις απαιτήσεις της άσκησης με μόνιμο τρόπο: ο όγκος της αριστερής (LV) και δεξιάς (RV) κοιλίας αυξάνεται, όπως και το πάχος τοιχώματος. Στην προσπάθεια, η καρδιακή παροχή αυξάνεται 5-6 φορές πάνω από τα επίπεδα ηρεμίας, ενώ η καρδιακή συχνότητα σε ηρεμία μειώνεται. Χάρη στην «αθλητική καρδιά», οι επίλεκτοι αθλητές έχουν σημαντικά χαμηλότερη επίπτωση καρδιαγγειακών επεισοδίων.
Οι ερασιτέχνες αθλητές όμως, που μπορεί να μην προπονούνται σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς ή να μην προπονούνται τόσο τακτικά κι έντονα όσο ένας ελίτ αθλητής, δεν είναι απαραίτητο να αναπτύξουν “αθλητική καρδιά”. Γι’αυτό και έχουν περισσότερες πιθανότητες εμφάνισης κάποιου καρδιαγγειακού προβλήματος προς το τέλος ή και μετά τον αγώνα, και χρειάζονται μεγαλύτερο χρόνο αποκατάστασης.
Η καρδιά σου στη διάρκεια του μαραθωνίου
Όταν τρέχεις έναν μαραθώνιο, η καρδιά σου αλλάζει λειτουργικό επίπεδο. Οι εξαιρετικά αυξημένες ανάγκες του μυοσκελετικού συστήματος σε οξυγόνο ικανοποιούνται από την αυξημένη πρόσληψη οξυγόνου από τους πνεύμονες και την μεταφορά αίματος πλούσιου σε οξυγόνο στους μύες που εργάζονται έντονα κι επίπονα. Αυτή η οξεία καρδιοαναπνευστική προσαρμογή στην άσκηση αντοχής περιλαμβάνει:
- Αύξηση στον πνευμονικό αερισμό
- Αύξηση της καρδιακής συχνότητας
- Αύξηση του όγκου παλμού
- Αύξηση της καρδιακής παροχής
- Μέτρια αύξηση της συστολικής αρτηριακής πίεσης
- Περιφερική αγγειοσύσπαση και αγγειοδιαστολή
Από την πρώτη ώρα του αγώνα, η παροχή αίματος αυξάνεται σημαντικά και μπορεί να φτάσει τα 20–25 λίτρα το λεπτό, για να καλύψει την τεράστια ανάγκη των μυών για οξυγόνο. Αυτό το φορτίο διαρκεί για ώρες, όχι για λεπτά. Η καρδιά σου δουλεύει σε συνεχόμενη μέγιστη ζήτηση. Αυτό είναι εξαιρετικά υψηλό καρδιοαγγειακό stress, το οποίο επηρεάζει και τις τέσσερις βασικές ομάδες καρδιακών δομών: μυοκάρδιο, στεφανιαία αγγεία, βαλβίδες, ηλεκτρικό σύστημα.
Όσο αυξάνει η διάρκεια του αγώνα, αυξάνει και ο μηχανικός φόρτος, όχι μόνο η ένταση. Οι αργοί μαραθώνιοι προκαλούν σημαντικότερο καρδιακό stress από τους γρήγορους. Έτσι ο μαραθωνοδρόμος που τερματίζει σε 3 ώρες επιβαρύνεται λιγότερο από εκείνον που τερματίζει σε 5.
Μετά από κάποιες ώρες προσπάθειας, και άρα προς το τέλος της διαδρομής, το προφίλ του αίματος μετατοπίζεται προσωρινά προς υπερπηκτικότητα: αυξάνεται η φλεγμονή, οι παράγοντες πήξης, και η δραστηριότητα των αιμοπεταλίων. Αυτός ο συνδυασμός εξηγεί γιατί περίπου το 50% των σοβαρών καρδιαγγειακών συμβάντων συμβαίνει στο τελευταίο 1,5 km.
Η καρδιά σου μετά τον μαραθώνιο
Μετά την προσπάθεια, η καρδιά σου βρίσκεται σε κατάσταση «καρδιακής κόπωσης» (cardiac fatigue). Αυτό είναι ένα παροδικό αλλά υπαρκτό φαινόμενο και μπορεί να έχει συμπτώματα που θα σε ανησυχήσουν.
Χαρακτηριστικά αυτής της καρδιακής κόπωσης είναι:
- Η συστολική και διαστολική λειτουργία παρουσιάζουν μικρή μείωση.
- Οι καρδιακοί βιοδείκτες όπως η τροπονίνη μπορεί να ανέβουν, χωρίς αυτό να σημαίνει μόνιμη βλάβη.
- Στις περισσότερες περιπτώσεις, η εικόνα επανέρχεται σε 24–48 ώρες.
Η αποκατάσταση μετά από τον μαραθώνιο είναι σημαντική διαδικασία για την καρδιά σου και πρέπει να την αντιμετωπίζεις σοβαρά. Για δύο μέρες μετά τον μαραθώνιο:
- Απόφυγε την έντονη άσκηση
- Ξεκουράσου
- Φρόντισε τη ενυδάτωσή σου με άφθονα υγρά
- Πρόσεξε συμπτώματα που δεν έχεις ξαναζήσει και μην διστάσεις να μιλήσεις με τον καρδιολόγο σου.
Καρδιά και μαραθώνιος: η στατιστική πραγματικότητα
Η αλήθεια, που συνήθως δεν συζητείται και δεν προβάλλεται, είναι πως στη διάρκεια ενός μαραθώνιου τα νοσοκομεία κατακλύζονται από αθλητές που παρουσιάζουν κάποιο πρόβλημα: μυικοί τραυματισμοί (στραμπουλήγματα κλπ), πτώσεις, ηλίαση, αφυδάτωση, έμετοι και γαστρεντερικές ενοχλήσεις είναι τα πιο συχνά περιστατικά.
Το σοβαρό καρδιαγγειακό συμβάν παραμένει ευτυχώς σπάνιο, αλλά δεν είναι μηδενικό και δεν είναι αμελητέο. Σε μελέτη με 10,9 εκατομμύρια συμμετοχές σε αγώνες μεγάλης απόστασης καταγράφηκαν 59 καρδιακές ανακοπές σχετιζόμενες με τον αγώνα.
Υπολογίζεται πως σε 180.000 δρομείς μπορεί να σημειωθούν 0.5 -2 ανακοπές, και μπορεί να είναι μοιραίες. Άρα οι πιθανότητες είναι μικρές αλλά όχι μηδενικές. Και κανείς δεν θέλει να γίνει το 0,000541% που θα πάθει μια μοιραία ανακοπή.
Ο ρόλος της ασπιρίνης
Σε όλους τους δρομείς -εκτός αν υπάρχει αντένδειξη στη λήψη ασπιρίνης- συστήνεται χαμηλή δόση ασπιρίνης πριν την εκκίνηση, ώστε να μειωθεί ο παροδικός κίνδυνος θρόμβωσης που δημιουργεί ο ίδιος ο μαραθώνιος.
Η βιβλιογραφία αναφέρει συνήθως 250 mg μη εντεροδιαλυτή ασπιρίνη λίγο πριν την εκκίνηση. Η απόφαση αυτή είναι καλύτερο να λαμβάνεται με ιατρική σύσταση, μετά από καρδιολογική αξιολόγηση.
Γιατί ο ιατρικός έλεγχος είναι απαραίτητος
Ο ερασιτέχνης δρομέας μέσης ηλικίας δεν ξεκινάει τον αγώνα με “λευκό χαρτί”. Μπορεί να υπάρχουν παράγοντες κινδύνου που δεν έχουν ακόμη εκδηλωθεί. Στις μέσες ηλικίες μας απασχολεί κυρίως η μη ανιχνευμένη στεφανιαία νόσος. Για έναν ερασιτέχνη δρομέα μέσης ηλικίας, ο έλεγχος συστήνεται να γίνεται πριν ξεκινήσεις τις προπονήσεις για τον μαραθώνιο και να περιλαμβάνει:
- Αναλυτικό ιστορικό
- Ηλεκτροκαρδιογράφημα 12 απαγωγών
- Υπερηχοκαρδιογράφημα
- Αιμοτολογικές εξετάσεις
- Δοκιμασία κόπωσης
Στόχος είναι να γνωρίζεις σε τι καρδιά μπαίνεις στον μαραθώνιο — όχι να ελπίζεις. Αν προπονείσαι χωρίς να έχει επισκεφτεί τον καρδιολόγο σου, σκέψου: Οι επαγγελματίες αθλητές κάνουν επισταμένο ιατρικό έλεγχο κάθε χρόνο. Εσύ επενδύεις σε αθλητικά παπούτσια, διατροφικά συμπληρώματα, τζελ, εξοπλισμό τρεξίματος, smart watch, – αλλά δεν φροντίζεις για τη «μηχανή» που υποστηρίζει τον αγώνα σου.
Αγωνίσου με ασφάλεια!
Μπορείς να τρέχεις με ασφάλεια σε κάθε ηλικία, αν ακολουθείς μερικούς βασικούς κανόνες:
- Μην αμελείς τον καρδιολογικό προαγωνιστικό έλεγχο: Θα το επαναλαμβάνουμε, ο καρδιολογικός έλεγχος μια φορά το χρόνο είναι απαραίτητος για όλους τους αθλητές αντοχής. Μην αμελείς τις εξετάσεις που ενδείκνυνται για την ηλικιακή σου κατηγορία.
- Προπονήσου σωστά με έναν ειδικό: η συμμετοχή σε μαραθώνιους αγώνες είναι λιγότερο ασφαλής για όσους προπονούνται μόνον περιστασιακά. Η τακτική προπόνηση με τη βοήθεια κάποιου ειδικού θα σε βοηθήσει να χτίσεις σταδιακά την απαραίτητη αντοχή και να διαχειρίζεσαι σωστά τις δυνάμεις σου.
- Αν δεν έχεις τακτική προπόνηση, ξεκίνα με πιο σύντομες διαδρομές. Τόσο για την προπόνηση όσο και αγωνιστικά, επίλεξε αποστάσεις που μπορείς να ολοκληρώσεις σε λιγότερες από 2 ώρες. Έτσι δεν εκθέτεις τον εαυτό σου στην οξειδωτική επιβάρυνση που προκαλεί ένας αγώνας μεγάλης διάρκειας.
- Άκου το σώμα σου. Εάν στη διάρκεια του αγώνα αισθανθείς κάποιο έντονο σύμπτωμα που δεν σου έχει ξανατύχει, διέκοψε τον αγώνα και ζήτα βοήθεια από την ιατρική ομάδα. Θα υπάρξουν και άλλοι αγώνες!
Ο μαραθώνιος είναι ένα μεγάλο επίτευγμα. Η καρδιά σου όμως χρειάζεται σεβασμό, προετοιμασία και ιατρική σοβαρότητα. Με σωστό καρδιολογικό έλεγχο, προετοιμασία και αποκατάσταση, μπορείς να απολαύσεις τον αγώνα και την προπόνηση με μεγαλύτερη ασφάλεια — σήμερα και για τα επόμενα χρόνια που θέλεις να συνεχίσεις να τρέχεις.
