Γράφει ο Ελευθέριος Κολομτσάς, Καρδιολόγος / Εντατικολόγος, Καρδιομεταβολισμός
Οι γυναίκες «δεν παθαίνουν καρδιά»: μύθος και πραγματικότητα
Παρά τη διαδεδομένη άποψη πως οι γυναίκες δεν κινδυνεύουν από καρδιαγγειακά νοσήματα, η πραγματικότητα είναι πως οι καρδιαγγειακές παθήσεις είναι η πρώτη αιτία θανάτου στις γυναίκες, διεθνώς, καθώς σε αυτές οφείλονται 35% των θανάτων των γυναικών. Οι παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση καρδιαγγειακής νόσου είναι παρόμοιοι μεταξύ ανδρών και γυναικών: υπέρταση, παχυσαρκία, καθιστική ζωή χωρίς άσκηση και κάπνισμα. Ωστόσο, ο διαβήτης, το άγχος και η κατάθλιψη οδηγούν σε καρδιαγγειακά νοσήματα σε μεγαλύτερο ποσοστό στις γυναίκες, παρά στους άνδρες.
Τέλος, υπάρχουν παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση καρδιαγγειακής νόσου που αφορούν μόνο στις γυναίκες και αυτές αφορούν στις επιπλοκές της εγκυμοσύνης (διαβήτης κύησης, προεκλαμψία, πρόωρος τοκετός) και στην εμμηνόπαυση.
Ο καρδιαγγειακός κίνδυνος αυξάνεται απότομα μετά την εμμηνόπαυση. Το ενθαρρυντικό είναι ότι με την κατάλληλη ενημέρωση και φροντίδα, οι γυναίκες μπορούν να προστατεύσουν την καρδιά τους για πολλά ακόμη χρόνια.
Εμμηνόπαυση: ένα ορόσημο για την καρδιαγγειακή υγεία των γυναικών
Η εμμηνόπαυση είναι ένα φυσικό στάδιο της ζωής, που εμφανίζεται συνήθως μεταξύ 45 και 55 ετών. Διακρίνουμε 3 φάσεις στην παύση της αναπαραγωγικής ικανότητας της γυναίκας:
- Περιεμμηνόπαυση: Είναι η περίοδος που αρχίζουν να εμφανίζονται συμπτώματα της εμμηνόπαυσης (εξάψεις, εφιδρώσεις, μεταβολές διάθεσης), με ακανόνιστο κύκλο και παροδικές παραλείψεις της εμμήνου ρύσης. Η περιεμμηνόπαυση μπορεί να διαρκέσει ακόμη και χρόνια για πολλές γυναίκες. Είναι γενικά η κατάλληλη περίοδος για να κάνει μια γυναίκα αλλαγές στον τρόπο ζωής της, προετοιμάζοντας το έδαφος για τις αλλαγές που θα φέρει η εμμηνόπαυση.
- Εμμηνόπαυση: Όταν παρέλθουν 12 συνεχόμενοι μήνες χωρίς έμμηνο ρύση, η γυναίκα είναι πλέον σε κατάσταση εμμηνόπαυσης και η ωοθηκική λειτουργία έχει σταματήσει. Η μέση ηλικία στην οποία μια γυναίκα βιώνει την εμμηνόπαυση είναι τα 50 έτη. Αν η εμμηνόπαυση εκδηλωθεί πριν την ηλικία των 40 ετών, μιλάμε για πρόωρη εμμηνόπαυση, ενώ αν εκδηλωθεί στην ηλικία μεταξύ 40-45 ετών, μιλάμε για πρώιμη εμμηνόπαυση.
- Μετεμμηνόπαυση: Μετά το πρώτο έτος της εμμηνόπαυσης, οι γυναίκες περνούν στην μετεμμηνόπαυση. Μια γυναίκα μπορεί να διανύσει περίπου το 40% της ζωής της σε κατάσταση μετεμμηνόπαυσης, είναι λοιπόν σημαντικό να κάνει τις απαραίτητες αλλαγές στις συνήθειές της ώστε να διατηρήσει καλή υγεία – όχι μόνο καρδιαγγειακή αλλά και γενικότερα σωματική και ψυχολογική.
Γιατί η εμμηνόπαυση επηρεάζει την καρδιαγγειακή υγεία
Ενώ οι περισσότερες γυναίκες γνωρίζουν και αναμένουν τα συνήθη συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, όπως είναι οι εξάψεις, η εφίδρωση, η δυσκολία στον ύπνο, η συγκέντρωση λίπους γύρω από την κοιλιά και οι μεταβολές στη διάθεση, συχνά παραβλέπουν ότι η εμμηνόπαυση αποτελεί επίσης σημαντικό σημείο καμπής για την υγεία της καρδιάς. Η εμμηνόπαυση θεωρείται πως δεν προκαλεί μεν, επιταχύνει δε την εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων. Γι’αυτό και γενικά, όσο πιο αργά επέλθει, τόσο μικρότερος είναι ο κίνδυνος εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου για τη γυναίκα.
Πριν την εμμηνόπαυση, τα οιστρογόνα που εκκρίνονται από τις ωοθήκες, προσφέρουν μια φυσική προστασία, συμβάλλοντας στη διατήρηση της ελαστικότητας των αγγείων και υγιών επιπέδων χοληστερόλης, ενώ επιβραδύνουν τη δημιουργία αθηρωματικών πλακών.
Όταν τα επίπεδα των οιστρογόνων πέφτουν, αυτή η προστατευτική δράση χάνεται. Η αρτηριακή πίεση και η χοληστερόλη συχνά αυξάνονται σε επίπεδα πάνω από τα ανώτερα φυσιολογικά όρια και το λίπος συσσωρεύεται στην περιοχή της κοιλιάς. Όλοι αυτοί οι παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιοπάθειας και κυρίως τον κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας αγγειοπάθειας με συμπτώματα στηθάγχης ή άλλα.
Πρώιμη ή Πρόωρη Εμμηνόπαυση = Μεγαλύτερος κίνδυνος
Οι γυναίκες που βιώνουν πρώιμη εμμηνόπαυση (πριν τα 45) ή πρόωρη εμμηνόπαυση (πριν τα 40) χάνουν την προστασία των οιστρογόνων νωρίτερα. Έρευνες δείχνουν ότι αυτές οι γυναίκες έχουν σημαντικά υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου, εγκεφαλικού, ακόμη και καρδιακής ανεπάρκειας, συγκριτικά με όσες έχουν εμμηνόπαυση στην αναμενόμενη ηλικία.
Η χειρουργική εμμηνόπαυση (π.χ. αφαίρεση ωοθηκών) αυξάνει επίσης τον κίνδυνο, επειδή η πτώση των οιστρογόνων συμβαίνει απότομα. Σε αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται πιο στενή παρακολούθηση της καρδιαγγειακής υγείας.
Ορμονική Θεραπεία Υποκατάστασης (HRT): Η σημασία της ηλικίας
Η Ορμονική Θεραπεία Υποκατάστασης (HRT) μπορεί να ανακουφίσει από συμπτώματα όπως οι εξάψεις και να προστατεύσει την υγεία των οστών. Τι γίνεται όμως με την καρδιά;
Οι μελέτες δείχνουν ότι η ηλικία λήψης της θεραπείας είναι καθοριστικός παράγοντας: αν η HRT ξεκινήσει εντός 10 ετών από την εμμηνόπαυση και πριν την ηλικία των 60, μπορεί να μειώσει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο για τις γυναίκες. Όταν ξεκινά αργότερα, όμως, τα οφέλη μειώνονται και οι κίνδυνοι (όπως εγκεφαλικό ή θρόμβωση) μπορεί να αυξηθούν.
Η απόφαση για την χορήγηση της θεραπείας πρέπει να βασίζεται σε εξατομικευμένη αξιολόγηση, σε συνεννόηση με τον γυναικολόγο και τον καρδιολόγο και λαμβάνοντας υπόψη το προσωπικό και οικογενειακό ιστορικό, αλλά και τη δριμύτητα των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης που έρχεται να ανακουφίσει η θεραπεία HRT. Σε αρκετές περιπτώσεις, τα οφέλη από την HRT είναι σημαντικότερα από τον πιθανό καρδιαγγειακό κίνδυνο. Αφήστε όμως τον γιατρό σας να κάνει την καλύτερη δυνατή εκτίμηση για τις δικές σας συνθήκες.
Πώς να προστατεύσεις την καρδιά σου μετά την εμμηνόπαυση
Παρόλο που η εμμηνόπαυση αυξάνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο, οι περισσότεροι παράγοντες κινδύνου μπορούν να αντιμετωπιστούν με αλλαγές στον τρόπο ζωής. Οι πιο σημαντικές αλλαγές είναι:
Καλός ύπνος. Ο επαρκής ύπνος ρυθμίζει την πίεση, το σάκχαρο και το βάρος.- Σωματική άσκηση. Οι γυναίκες μέσης ηλικίας συχνά έχουν παραιτηθεί από την τακτική άσκηση, ενώ σε αυτή την ηλικία την χρειάζονται περισσότερο από ποτέ. Συστήνονται τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριας δραστηριότητας την εβδομάδα. Η προπόνηση με βάρη είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη.
- Υγιεινή διατροφή. Μια διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης, πρωτεΐνη και φυτικές ίνες, βοηθά στον έλεγχο της χοληστερίνης, της υπέρτασης, του διαβήτη και της παχυσαρκίας, που αποτελούν παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση καρδιαγγειακής νόσου.
- Έλεγχος των παραδοσιακών δεικτών κινδύνου. Θα πρέπει να παρακολουθείτε τακτικά την αρτηριακή πίεση, τη χοληστερόλη, το σάκχαρο και το βάρος σας.
- Διακοπή καπνίσματος. Το κάπνισμα πολλαπλασιάζει τον κίνδυνο καρδιοπάθειας, σε κάθε φύλο και ηλικία.
Συμπτώματα που δεν πρέπει να αγνοείς
Η στεφανιαία νόσος στις γυναίκες δεν εμφανίζεται πάντα με τον «κλασικό» πόνο στο στήθος. Αντί γι’ αυτό, μπορεί να παρουσιαστούν:
- Κόπωση ή ασυνήθιστη εξάντληση
- Δύσπνοια
- Ναυτία ή ενόχληση στο στομάχι
- Πόνος στη γνάθο, την πλάτη ή τον ώμο
- Ζάλη ή λιποθυμική τάση
Επειδή αυτά μοιάζουν με συνηθισμένα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, πολλές γυναίκες τα υποτιμούν. Όμως μπορεί να αποτελούν σημάδια καρδιαγγειακού προβλήματος και χρειάζονται ιατρικό έλεγχο.
Μπορεί ως τώρα να μην συνήθιζες να επισκέπτεσαι καρδιολόγο, με την εμμηνόπαυση όμως έρχεται η στιγμή να βάλεις στο ετήσιο πρόγραμμα ένα καρδιολογικό τσεκ απ, μαζί με αιματολογικές εξετάσεις. Ανάλυσε με τον καρδιολόγο σου το ιστορικό σου και ενημερώσου για τους παράγοντες κινδύνου που σε αφορούν και που πρέπει να αντιμετωπίσεις.
Η έγκαιρη διερεύνηση των συμπτωμάτων είναι κρίσιμη για την υγεία σου. Αν εμφανιστούν ενοχλήσεις και συμπτώματα που δεν είχες, μην τα αγνοήσεις. Απευθύνσου το συντομότερο στον γυναικολόγο και στον καρδιολόγο σου. Μπορεί να μην είναι κάτι σοβαρό -ένας πόνος στον θώρακα μπορεί να είναι μυϊκός ή από άγχος- αλλά μπορεί να είναι το σύμπτωμα που θα σε προειδοποιήσει έγκαιρα για να αποφύγεις μια μεγαλύτερη περιπέτεια υγείας. Ρώτησε λοιπόν άφοβα τον καρδιολόγο σου, και μην αφήνεις ένα σύμπτωμα να χειροτερεύει, να σε βάζει σε κίνδυνο και να σε αγχώνει.
Συμπέρασμα
Η εμμηνόπαυση δεν είναι μόνο ορόσημο στη γυναικεία αναπαραγωγική υγεία: είναι επίσης ορόσημο για την υγεία της καρδιάς και των αγγείων σου. Αν και ο κίνδυνος καρδιαγγειακής νόσου αυξάνεται μετά την πτώση των οιστρογόνων, οι γυναίκες μπορούν να τον μειώσουν σημαντικά με σωστή ενημέρωση, έγκαιρο έλεγχο και υγιεινές συνήθειες.
Για όσες περνούν σε πρόωρη ή πρώιμη εμμηνόπαυση, ή σκέφτονται την ορμονική θεραπεία αντικατάστασης, ένας καρδιολογικός έλεγχος και μια συζήτηση με τον καρδιολόγο είναι απαραίτητα.
Με σωστή πρόληψη και ενημέρωση, η εμμηνόπαυση μπορεί να αποτελέσει την αρχή ενός υγιούς και δυνατού νέου κεφαλαίου στη ζωή σου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Lopez-Pier et al. The clinical impact of estrogen loss on cardiovascular disease in menopausal females. Med Res Arch. 2018. PMC7059770
- El Khoudary R, Nasr G. Cardiovascular Disease in Women: Does Menopause Matter? Curr Opin Endocr Metab Res. 2022. PMC10237361
- Tao Y et al. Premature and Early Menopause and Risk of Cardiometabolic Disease: A Meta-Analysis of Cohort Studies. Front Cardiovasc Med. 2023. Frontiers
- Mansouri F et al. Type of menopause, age of menopause and cardiovascular disease: findings from the Rafsanjan cohort study. BMC Women’s Health. 2024. BMC
- Schoenaker DA et al. Premature and early menopause and the risk of incident cardiovascular disease: a prospective study. BJOG. 2018. PMC11874333
- Manson JE, Bassuk SS. Menopause, hormone therapy, and cardiovascular disease: The role of timing of initiation. JAMA. 2007. PubMed 19095500
- Schierbeck LL et al. Effect of hormone replacement therapy on cardiovascular events in recently postmenopausal women: randomized trial. BMJ. 2012;345:e6409. [DOPS Study]
- Harman SM et al. Arterial imaging outcomes and cardiovascular risk factors in recently menopausal women: KEEPS trial. Ann Intern Med. 2014;161(4):249-260. [KEEPS Study]
- El Khoudary R et al. Menopause transition and cardiovascular disease risk: The timing hypothesis revisited. Circulation. 2020.
