Γράφει η Σοφία Μποτέλλη
Δυστυχώς, η υπέρταση δεν είναι ένα πρόβλημα που αφορά αποκλειστικά στην ενήλικη ζωή: Η υπέρταση στην παιδική και εφηβική ηλικία αποτελεί πλέον ένα πρόβλημα υγείας το οποίο διαρκώς διογκώνεται και ταυτόχρονα συχνά παραβλέπεται από τους επιστήμονες υγείας8. Υπάρχουν ολοένα και περισσότερες ενδείξεις, ότι μικρές αυξήσεις της αρτηριακής πίεσης (ΑΠ) στα παιδιά και τους εφήβους πέρα από τα φυσιολογικά όρια είναι πιο συχνές απ’ ότι ήταν στο παρελθόν3. Μακροχρόνιες μελέτες έχουν καταστήσει σαφές ότι διαταραγμένες τιμές ΑΠ σε αυτές τις ηλικίες, συχνά εξελίσσονται σε υπέρταση στην ενήλικη ζωή (φαινόμενο tracking)3,8.
Η υψηλή ΑΠ στα παιδιά έχει άμεσες αλλά και έμμεσες συνέπειες στην υγεία. Όσον αφορά στις άμεσες συνέπειες, στα υπερτασικά παιδιά και εφήβους παρατηρούνται συχνά βλάβες σε όργανα-στόχους3. Δύο από τα όργανα που «χτυπάει» η υπέρταση είναι η καρδιά και τα αγγεία! Σχετικά με τις έμμεσες συνέπειες, η πιο αξιοσημείωτη εξ’ αυτών είναι η εμμένουσα υπέρταση μέχρι και την ενήλικη ζωή. Αυτό σημαίνει πως η υψηλή ΑΠ στα παιδικά χρόνια προδιαθέτει στην εμφάνιση υπέρτασης και στην εκδήλωση καρδιαγγειακής, εγκεφαλικής και νεφρικής νόσου αργότερα στη ζωή3,4.
Πού οφείλεται η παιδική / εφηβική υπέρταση;
Οι παράγοντες που προκαλούν παιδική ή εφηβική υπέρταση δεν διαφέρουν, στην ουσία, από τους παράγοντες που προκαλούν την υπέρταση σ’έναν ενήλικα. Ωστόσο, πρέπει να σημειώσουμε ότι τα παιδιά μπορεί να είναι πιο επιρρεπή σε ορισμένες επιβλαβείς συνήθειες, καθώς δεν έχουν συναίσθηση των συνεπειών τους. Μέχρι τώρα έχουν μελετηθεί διάφοροι παράγοντες κινδύνου, οι οποίοι επηρεάζουν την εμφάνιση της υπέρτασης, όπως είναι η παχυσαρκία, η διατροφή και ο βαθμός φυσικής δραστηριότητας4:
Παχυσαρκία: πληθώρα μελετών επιβεβαιώνουν τη θετική σχέση μεταξύ του σωματικού βάρους και της ΑΠ. Η συχνότητα εμφάνισης της υπέρτασης αυξάνεται σταδιακά με την αύξηση του βάρους , ενώ 1 στα 3 υπέρβαρα παιδιά έχουν υπέρταση6,7.
Διατροφή: έχει διαπιστωθεί ότι η αυξημένη πρόσληψη αλατιού, ιδιαίτερα στα πρώτα στάδια ζωής του ανθρώπου αποτελεί ιδιαίτερα επιβαρυντικό παράγοντα στην ΑΠ3,6. Εκτός από την πρόσληψη νατρίου όμως, υπάρχουν κι άλλοι διατροφικοί παράγοντες που επηρεάζουν τα επίπεδα ΑΠ. Από διάφορες μελέτες έχει φανεί ότι η προσκόλληση στη Μεσογειακή διατροφή, η επαρκής πρόσληψη καλίου, ασβεστίου καθώς και βιταμίνης D βοηθούν στη ρύθμιση των τιμών ΑΠ στα παιδιά και τους εφήβους. Αντίθετα, η αυξημένη κατανάλωση fast food επηρεάζει αρνητικά τις τιμές αυτές, ενισχύοντας ταυτόχρονα και τον κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας1,2,5.
Φυσική δραστηριότητα: σε μία πρόσφατη μεγάλη επιδημιολογική μελέτη με τίτλο Healthy Growth Study, διερευνήθηκε η σχέση της υπέρτασης στην παιδική ηλικία με τη φυσική δραστηριότητα. Στη μελέτη αυτή συλλέχθηκαν δεδομένα από 2.473 μαθητές 9-13 ετών από 77 δημοτικά σχολεία τεσσάρων μεγάλων περιοχών της Ελλάδας. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν σημαντική συσχέτιση μεταξύ του επιπέδου φυσικής δραστηριότητας των παιδιών και των τιμών ΑΠ. Πιο συγκεκριμένα, φάνηκε ότι αν ένα παιδί κάνει πάνω από 60 λεπτά την ημέρα άσκηση μέτριας προς υψηλής έντασης ή αν κάνει πάνω από 12.000-13.000 βήματα την ημέρα, τότε μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης υπέρτασης. Αντίθετα, φάνηκε ότι η αυξημένη παρακολούθηση τηλεόρασης και ενασχόλησης με βιντεοπαιχνίδια και υπολογιστές αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης υπέρτασης.
Άλλη πάθηση: ειδικά στα παιδιά κάτω των 10 ετών, η υπέρταση συνήθως οφείλεται σε κάποια άλλη πάθηση (διαβήτης τύπου ΙΙ, καρδιαγγειακή πάθηση, προβλήματα στους νεφρούς, ορμονική διαταραχή, άπνοια στον ύπνο κ.λπ.). Άρα η αυξημένη αρτηριακή πίεση σ’ένα μικρό παιδί θα πρέπει να οδηγήσει σε διερεύνηση για τυχόν άλλο πρόβλημα υγείας.
Πώς μπορούμε να αποφύγουμε την παιδική / εφηβική υπέρταση;
Γίνεται κατανοητό πως η υπέρταση στην παιδική ηλικία είναι ένα υπαρκτό πρόβλημα, το οποίο θα πρέπει να απασχολεί τους γονείς. Στις ηλικίες αυτές, η φαρμακευτική αγωγή είναι το τελευταίο μέτρο που εξετάζουμε. Τα πρώτα μέτρα που λαμβάνουμε πρέπει να κινούνται στο πλαίσιο της διατροφής και της άσκησης, δηλαδή να αντιμετωπίζουν την υπέρταση με φυσικό τρόπο. Οι διατροφικές συνήθειες καθώς και το επίπεδο φυσικής δραστηριότητας των παιδιών μπορούν να επηρέασουν σημαντικά την συχνότητα εμφάνισής της.
Παρακάτω, συνοψίζονται ορισμένες σημαντικές συμβουλές οι οποίες στοχεύουν τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση της παιδικής και εφηβικής υπέρτασης:
Ακολουθήστε ένα υγιεινό διατροφικό πρότυπο για τα παιδιά. Ενισχύστε το πρότυπο αυτό από τους πρώτους κιόλας μήνες και χρόνους του παιδιού. Αργότερα, όταν το παιδί αναπτύσσει δικές του προτιμήσεις και ενδεχομένως απομακρύνεται από το πρότυπο αυτό (π.χ. αρνείται να φάει φρούτα ή λαχανικά, είναι σύνηθες να περνούν τέτοιες «φάσεις» τα παιδιά) μην αμελείτε να ξαναδοκιμάζετε περιοδικά την επανεισαγωγή τους στο διαιοτολόγιό του. Στο πλαίσιο αυτού του προτύπου:
- Περιορίστε την κατανάλωση αλατιού σε λιγότερο από 1 κ.γλυκού την ημέρα
- Αυξήστε την πρόσληψη φρούτων και λαχανικών σε πάνω από 2 μερίδες την ημέρα
- Αυξήστε την κατανάλωση γαλακτοκομικών σε πάνω από 2 μερίδες την ημέρα
- Αυξήστε την κατανάλωση προϊόντων ολικής άλεσης
- Περιορίστε την κατανάλωση έτοιμων φαγητών και γλυκών
- Περιορίστε την κατανάλωση ροφημάτων που περιλαμβάνουν ζάχαρη
Φροντίστε το παιδί να διατηρεί υγιές σωματικό βάρος. Συμβουλευτείτε τις καμπύλες για το βάρος και τον Δείκτη μάζας σώματος ανά ηλικία, οι οποίες συνήθως υπάρχουν στο βιβλιάριο υγείας του παιδιού.
Αυξήστε τη φυσική δραστηριότητα του παιδιού σε πάνω από 60 λεπτά ημερησίως μέτριας προς υψηλής έντασης άσκηση (π.χ. τρέξιμο, ποδήλατο, κολύμβηση, μπάσκετ, βόλλευ, τέννις κ.λπ.) ή σε περισσότερα από 12.000-13.000 βήματα ανά ημέρα.
Μειώστε την παρακολούθηση τηλεόρασης και της ενασχόλησης με βιντεοπαιχνίδια σε λιγότερο από 2 ώρες την ημέρα και ενθαρρύνετε λιγότερο καθιστικές δραστηριότητες.
Μετρήστε την ΑΠ στην ετήσια επίσκεψη στον παιδίατρο, από την ηλικία των 3 ετών και άνω. Εάν το παιδί βρεθεί να έχει ανώτερη του φυσιολογικού ΑΠ, θα πρέπει η ΑΠ να μετράται σε κάθε επίσκεψη στον παιδίατρο. Θυμηθείτε: Οι φυσιολογικές τιμές ΑΠ για τα παιδιά είναι διαφορετικές από αυτές των ενηλίκων. Γενικά, στα παιδιά θεωρούμε ως υπέρταση μια μέτρηση που υπερβαίνει τις μετρήσεις για το 90% των παιδιών ίδιας ηλικίας, φύλου και ύψους με το παιδί σας. Συμβουλευτείτε τον παρακάτω πίνακα τιμών.
Ταξινόμηση της υπέρτασης στα παιδιά και τους εφήβους (Lurbe, 2009)
Αρτηριακή Πίεση | Ταξινόμηση μέτρησης |
Φυσιολογική | <90% μετρήσεων σε παιδιά ίδιας ηλικίας, φύλου και ύψους |
Υψηλή-φυσιολογική | Παιδιά: >90 έως <95%
Έφηβοι: ≥120/80 mmHg |
Υπέρταση σταδίου 1 | 95 – 99% συν 5mmHg |
Υπέρταση σταδίου 2 | >99% συν 5mmHg |
Πηγές
- Angelopoulos PD, Milionis HJ, Moschonis G., Manios Y. Relations between obesity and hypertension: preliminary data from a cross-sectional study in primary schoolchildren: The Children Study. Eur J Clin Nutr, 2006; 60(10):1226-34.
- Lazarou C, Panagiotakos DB, Matalas AL. Lifestyle factors are determinants of children’s blood pressure levels: the CYKIDS study. J Hum Hypertens, 2009; 23(7):456-63.
- Lurbe E. et al. Management of high blood pressure in children and adolescents: recommendations of the European Society of Hypertension. J Hypertens, 2009; 27(9):1719-42.
- National High Blood Pressure Education Program Working Group on High Blood Pressure in Children and Adolescents. The fourth report on the diagnosis, evaluation, and treatment of high blood pressure in children and adolescents. Pediatrics, 2004; 114(2 Suppl 4th Report):555-76.
- Panagiotakos DB, Pitsavos CH, et al. Status and management of hypertension in Greece: role of the adoption of a Mediterranean diet: the Attica study. J Hypertens., 2003; 21(8):1483-9.
- Rao G., Diagnosis, Epidemiology, and Management of Hypertension in Children. Pediatrics, 2016; 138(2)
- Sorof J., Daniels S. Obesity Hypertension in Children: A Problem of Epidemic Proportions. Hypertension, 2002; 40:441-447.
- Stergiou GS, Vazeou A, Stefanidis C, et al. Hypertension in children and adolescents: Diagnosis, investigation and management:Hellenic Society of Hypertension consensus document. Arch Hellen Med,2012; 29(1): 116-127.