Ελευθέριος Κολομτσάς | Ειδικός Καρδιολόγος – Εντατικολόγος | 📞 213 0 251425, 6947434350 info@cardiometabolism.gr

Γράφει ο Ελευθέριος Κολομτσάς

Υπάρχουν ισχυρά επιδημιολογικά δεδομένα που ευνοούν την άποψη ότι η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ ωφελεί την καρδιαγγειακή υγεία και συνδέεται με τη μείωση της συνολικής θνητότητας και του καρδιαγγειακού κινδύνου, σε αντίθεση με την υπερβολική κατανάλωση ή την πλήρη αποχή. Κι επειδή η κατανάλωση αλκοόλ έχει οφέλη αλλά και αρνητικές επιδράσεις στην καρδιά και τα αγγεία, είναι σημαντικό να εξετάσουμε ποιος τύπος αλκοόλ είναι ο πιο ωφέλιμος.

Υπάρχει επίσης σημαντική τεκμηρίωση ότι το κρασί υπερτερεί άλλων αλκοολούχων ποτών, όσον αφορά στην καρδιαγγειακή προστασία. Πολλές έρευνες έχουν διαπιστώσει μικρότερη συνολική θνητότητα σε όσους πίνουν κρασί σε σχέση με όσους δεν πίνουν (2, 4) ή σε σχέση με όσους πίνουν άλλα αλκοολούχα ποτά (3). Δηλαδή, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις πως το κρασί έχει προστατευτική δράση «πέραν αυτής του αλκοόλ».

Περαιτέρω, όπως θα δούμε, η έρευνα εστιάζει ιδιαίτερα στο κόκκινο κρασί, το οποίο φαίνεται πως σε σύγκριση με το λευκό είναι αυτό που έχει τα μεγαλύτερα οφέλη για την καρδιαγγειακή υγεία, και επομένως αυτό θα πρέπει να προτιμάμε.

Το Γαλλικό Παράδοξο

Ήδη από το 1979 με την εργασία των St. Leger et al (5), βρέθηκε μία αντίστροφη σχέση ανάμεσα στη θνητότητα από στεφανιαία καρδιοπάθεια και την κατανάλωση αλκοόλ, με τους Γάλλους να έχουν την χαμηλότερη καταγεγραμμένη θνητότητα. Έτσι διατυπώθηκε η θεωρία του «Γαλλικού παράδοξου» (“French Paradox”), με βάση τα δεδομένα γαλλικής επιδημιολογικής μελέτης ότι το κρασί ασκεί προστατευτική δράση παρά την πλούσια σε κορεσμένα λιπαρά γαλλική διατροφή.

Στο Γαλλικό Παράδοξο προστέθηκε σύντομα η υπόθεση ότι το «κόκκινο κρασί είναι πιο ωφέλιμο από το λευκό». Η υπόθεση αυτή βασίζεται σε έρευνες που δείχνουν βραχυπρόθεσμα καρδιαγγειακά ωφέλη που επιτυγχάνονται από το κόκκινο κρασί, όχι όμως κι από το λευκό.

Πράγματι, το 1993 οι Frankel et al (6) έδειξαν ότι το κόκκινο κρασί αραιωμένο σε 1:1000 περιείχε 10μmol/lt φαινόλες, οι οποίες αναστέλλουν την οξείδωση της κακής  LDL χοληστερίνης περισσότερο από την α-τοκοφερόλη (ένα τεκμηριωμένο αντιοξειδωτικό). Ο αντιοξειδωτικός μηχανισμός στον οποίο φαίνεται να οφείλεται αυτό το φαινόμενο είναι η εκκαθάριση των περοξύλ-ριζών καθώς επίσης και η δέσμευση (chelation) των οξειδοαναγωγικών μεταλλικών ιόντων όπως είναι ο χαλκός (7).

Έμμεση ένδειξη που εντείνει τη «γαλλική παραδοξότητα» και το επιχείρημα υπέρ του κόκκινου κρασιού, είναι ότι οι Γάλλοι κατά συνήθεια πίνουν κόκκινο κρασί συνοδεύοντας το γεύμα τους, που είναι κατά βάση πλούσιο σε λιπαρά. Το επιχείρημα αυτό ενισχύεται δεδομένου ότι στην Αλσατία, μία περιοχή της Γαλλίας όπου κυρίως καταναλώνεται λευκό κρασί, εμφανίζεται περίπου 50% υψηλότερη θνητότητα συγκριτικά με τις νότιες μεσογειακές περιοχές που καταναλώνουν  κυρίως κόκκινο κρασί (9), παρά το γεγονός ότι η μέση τιμή χοληστερίνης είναι μικρότερη στην Αλσατία (10). Επίσης, θεωρείται ότι η χρήση του κρασιού στη μαγειρική, που είναι εκτεταμένη στη γαλλική κουζίνα, μειώνει τον σχηματισμό δυνητικά τοξικών ετεροκυκλικών αμινών στο κρέας (8).

Μια πληθώρα ερευνών σε ανθρώπους αλλά και σε πειραματόζωα ή εργαστηριακά σε συγκεκριμένα όργανα του σώματος, υποδεικνύουν την ανωτερότητα του κόκκινου κρασιού στην καρδιαγγειακή προστασία:

  • Σε έρευνα σε υγιείς εθελοντές, η κατανάλωση μη μετρούμενης ποσότητας κόκκινου κρασιού αύξησε την εφεδρεία της στεφανιαίας ροής (11). Δεν συνέβη το ίδιο με κατανάλωση λευκού κρασιού ή βότκα.
  • Σε άλλη έρευνα, η κατανάλωση κόκκινου κρασιού από υγιείς εθελοντές αύξησε τα επίπεδα της καλής χοληστερίνης (HDL-χοληστερόλης) και το αντιοξειδωτικό status του πλάσματος περισσότερο από ισοδύναμη ποσότητα λευκού κρασιού (1).
  • Σε πειραματικές μελέτες βρέθηκε ότι η επώαση λείων μυικών ινών (pro-incubation) των αγγείων με κόκκινο κρασί, και όχι με λευκό, ανέστειλε τον β-υποδοχέα του αυξητικού παράγοντα των αιμοπεταλίων (PDCF) που είναι κρίσιμος στην ανάπτυξη αθηροσκλήρυνσης (12).
  • Στα ανθρώπινα μονοκύτταρα, που καλλιεργήθηκαν με VLDL (very low density lipoproteins), η προσθήκη μέτριας ποσότητας κόκκινου κρασιού, αλλά όχι η προσθήκη βότκας, ανέστειλε την ενεργοποίηση του πυρηνικού παράγοντα NF-κβ κατά την μεταγευματική υπερλιπιδαιμία, παρέχοντας έτσι έναν αντιφλεγμονώδη μηχανισμό (13).

Τα πειράματα με μη-αλκοολούχο κόκκινο κρασί

Οι μελέτες που δείχνουν ότι το κόκκινο κρασί έχει ποιοτικές ικανότητες «πέρα από το αλκοόλ» βασίζονται σε πειράματα με μη–αλκοολούχο κόκκινο κρασί, ώστε να απομονωθεί η δράση που δεν οφείλεται στην παρουσία αιθανόλης στο ποτό.

Οι βραχυχρόνιες αυτές μελέτες σε ανθρώπους διαπιστώνουν καρδιαγγειακή προστατευτική δράση (14, 15). Σε μία ελληνική μελέτη (16), η κατανάλωση 250ml μη αλκοολούχου ελληνικού κόκκινου κρασιού μείωσε την αρτηριακή σκληρότητα και βελτίωσε τον δείκτη επαύξησης (Augmentation Index – AI), όπως αυτός προκύπτει από την μορφολογία του ανακλώμενου αρτηριακού κύματος. Μία παρόμοια δόση μη αλκοολούχου κόκκινου κρασιού μείωσε την δυσμενή επίδραση του ανακλώμενου αρτηριακού κύματος μετά το κάπνισμα και ελαχιστοποίησε την αύξηση στην συστολική αρτηριακή πίεση (15). Σε άλλη μελέτη, διαπιστώθηκε βελτίωση της διαστολής που προκαλείται από την αιματική ροή στην βραχιόνια αρτηρία μετά τη λήψη 250-500ml μη αλκοολούχου κόκκινου κρασιού (16,17). Η λήψη χυμού σταφυλιών μείωσε την ευπάθεια της LDL-χοληστερόλης στην οξείδωση, με τα οφέλη να αποδίδονται κυρίως στα φλαβονοειδή. Το μη αλκοολούχο κόκκινο κρασί αύξησε σημαντικά την αντιοξειδωτική ικανότητα 50 λεπτά μετά τη λήψη (18). Ωστόσο το λευκό κρασί δεν είχε το ίδιο αποτέλεσμα.

Τέλος, σε πείραμα με κόκκινο κρασί διαπιστώθηκε ισχυρή αναστολή της οξειδωμένης LDL και επαναπρόσληψη της LDL από τα μακροφάγα κύτταρα, με δραστικά συστατικά τις κατεχίνες και τα φλαβονοειδή, ενώ αντίθετα η αιθανόλη δεν είχε καμία επίδραση. (7)

Οι ειδικές προστατευτικές ουσίες στο κόκκινο κρασί: πολυφαινόλες, ρεσβερατρόλη, προκυανιδίνες

Τα παραπάνω πειράματα σε ανθρώπους δίνουν σημαντικά επιχειρήματα για την ανωτερότητα του κόκκινου κρασιού σε σχέση με το λευκό. Με βάση τα αποτελέσματα των πειραματικών ερευνών, το όφελος από το κόκκινο κρασί εντοπίζεται στις πολυφαινόλες, που βρίσκονται στο εκχύλισμα κόκκινου κρασιού. Οι πολυφαινόλες βελτιώνουν την ενδοθηλιακή απελευθέρωση οξειδίου του αζώτου (19) και αναστρέφουν τις θρομβογενετικές δράσεις που έχει  μια δίαιτα πλούσια σε χοληστερίνη (21).  Σε πειραματικό επίπεδο γνωρίζουμε πλέον ότι οι πολυφαινόλες του κόκκινου κρασιού δρουν προστατευτικά για την καρδιαγγειακή υγεία, και ενδέχεται να λειτουργούν ως αντίβαρο σε έναν από τους μηχανισμούς της αθηροσκλήρυνσης: την επίδραση της θρομβίνης στα λεία μυικά κύτταρα των αγγείων (20).

Η πιο ισχυρή πολυφαινόλη που περιέχει το κρασί είναι η ρεσβερατρόλη, η οποία βρίσκεται στα στέμφυλα, γι’αυτό και συναντάται στο κόκκινο κρασί (που ωριμάζει για κάποιο διάστημα με τα στέμφυλα) παρά στο λευκό (όπου τα στέμφυλα αφαιρούνται αμέσως από το βαρέλι). Η ρεσβερατρόλη έχει αποδειχτεί ότι ευοδώνει την δράση των σιρτουϊνών, δηλαδή των πρωτεϊνών που ασκούν επίδραση στο γενετικό υλικό του ανθρώπου. Το συμπέρασμα αυτό ενδέχεται να μας οδηγήσει σε έρευνες για την ανάδειξη δοσοεξαρτώμενης απάντησης ρεσβερατρόλης και κόκκινου κρασιού σε άτομα με καρδιακή ανεπάρκεια.

Πέρα από τις καλά τεκμηριωμένες αντιοξειδωτικές δράσεις των πολυφαινολών, οι δράσεις της ρεσβερατρόλης περιλαμβάνουν επίσης:

  • Αντιφλεγμονώδη δράση
  • Αντιυπερτροφική καρδιακή δράση
  • Αντιθρομβωτική, αντιαιμοπεταλική δράση
  • Αντι-αθηρωματική δράση
  • Νεφροπροστατευτική δράση
  • Προστατευτική δράση έναντι της νόσου Alzheimer

Τέλος, η έρευνα στρέφεται επίσης στις προκυανιδίνες (φλαβονοειδή), στις κατεχίνες και σε άλλες ουσίες του κόκκινου κρασιού. Ενδεχομένως η προστατευτική δράση του δεν οφείλεται σε καμία από τις παραπάνω ουσίες χωριστά, αλλά στον συνδυασμό τους (1). Για παράδειγμα,  η ρεσβερατρόλη και οι προκυανιδίνες είναι και οι δύο αντιοξειδωτικές, όμως έχουν διαφορετική δράση. Η μεν ρεσβερατρόλη αλληλεπιδρά με τις SIRT, οι δε προκυανιδίνες αναστέλλουν την σύνθεση της ενδοθηλίνης-1.

Λευκό ή κόκκινο κρασί;

Τι συμβουλεύουμε λοιπόν σχετικά με την κατανάλωση κρασιού;

Πρώτα από όλα, οι καταναλωτές οποιασδήποτε μορφής αλκοόλ πρέπει να αποφεύγουν την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και να καταναλώνουν κάθε είδους αλκοόλ υπεύθυνα.

Από κει και πέρα, θεωρούμε πως η υπόθεση ότι το κόκκινο κρασί είναι καρδιοπροστατευτικό (και πιθανόν νευροπροστατευτικό) συγκριτικά με το λευκό κρασί, έχει αρκετά τεκμηριωμένες ερευνητικές βάσεις, παρόλο που οι σχετικοί μοριακοί μηχανισμοί είναι πολύπλοκοι και ακόμη όχι πλήρως εξιχνιασμένοι.

Συστήνουμε επομένως να προτιμάται το κόκκινο κρασί, εφόσον θέλουμε να επωφεληθούμε από την καρδιαγγειακή προστατευτική του δράση. Μάλιστα, δεδομένου του ρόλου της ρεσβερατρόλης και των προκυανιδίνων, προτιμούμε κρασί πλούσιο στις ουσίες αυτές, όπως το pinot noir (22, 23). Όσον αφορά στην ποσότητα κατανάλωσης, οι άνδρες ως 65 ετών μπορούν να καταναλώνουν 1-2 ποτήρια καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά, και οι γυναίκες όπως και οι μεγαλύτερης ηλικίας άνδρες τη μισή ποσότητα.

Τέλος, ας μην αγνοήσουμε ότι και ο χυμός κόκκινου σταφυλιού, που δεν είναι αλκοολούχος, έχει επίσης προστατευτική δράση και είναι κατάλληλος για τον πληθυσμό που δεν πρέπει να καταναλώνει αλκοόλ.

ΠΗΓΕΣ

  1. Lionel O. & Lecour S. The red wine hypothesis: From concepts to protective signalling molecules. European heart journal. 2007. 28. 1683-93
  2. Di Castelnuovo A et al. Meta-analysis of wine and beer consumption in relation to vascular risk, Circulation , 2002, vol. 105
  3. Klatsky AL et al. Wine, liquor, beer, and mortality, Am J Epidemiol, 2003, 158
  4. Renaud SC et al. Wine, beer, and mortality in middle-aged men from eastern France, Arch Intern Med, 1999, vol. 159
  5. St Leger AS, Cochrane AL, Moore F. Factors associated with cardiac mortality in developed countries with particular reference to the consumption of wine, Lancet, 1979, vol. 1
  6. Frankel EN et al. Inhibition of oxidation of human low-density lipoprotein by phenolic substances in red wine, Lancet, 1993, vol. 341
  7. Kerry NL, Abbey M. Red wine and fractionated phenolic compounds prepared from red wine inhibit low density lipoprotein oxidation in vitro, Atherosclerosis, 1997, vol. 135
  8. Busquets R et al. Effect of red wine marinades on the formation of heterocyclic amines in fried chicken breast, J Agric Food Chem, 2006, vol. 54
  9. de Lorgeril M et al. Mediterranean diet and the French paradox: two distinct biogeographic concepts for one consolidated scientific theory on the role of nutrition in coronary heart disease, Cardiovasc Res, 2002, vol. 54
  10. Renaud S et al. Wine, alcohol, platelets, and the French paradox for coronary heart disease, Lancet, 1992, vol. 339
  11. Shimada K et al. Effect of red wine on coronary flow-velocity reserve, Lancet, 1999, vol. 354
  12. Tolstrup J et al. Prospective study of alcohol drinking patterns and coronary heart disease in women and men, BMJ, 2006, vol. 332
  13. Blanco-Colio LM et al. Red wine intake prevents nuclear factor-kappaB activation in peripheral blood mononuclear cells of healthy volunteers during postprandial lipemia, Circulation, 2000, vol. 102
  14. Karatzi KN et al. Red wine acutely induces favorable effects on wave reflections and central pressures in coronary artery disease patients, Am J Hypertens, 2005, vol. 18
  15. Papamichael C et al. Combined acute effects of red wine consumption and cigarette smoking on haemodynamics of young smokers, J Hypertens, 2006, vol. 24
  16. Agewall S et al. Does a glass of red wine improve endothelial function?, Eur Heart J, 2000, vol. 21
  17. Hashimoto M et al. Effect of acute intake of red wine on flow-mediated vasodilatation of the brachial artery, Am J Cardiol, 2001, vol. 88
  18. Serafini M et al. Alcohol-free red wine enhances plasma antioxidant capacity in humans, J Nutr, 1998, vol. 12866
  19. Leikert JF et al. Red wine polyphenols enhance endothelial nitric oxide synthase expression and subsequent nitric oxide release from endothelial cells, Circulation, 2002, vol. 10673
  20. Oak MH et al. Red wine polyphenolic compounds strongly inhibit pro-matrix metalloproteinase-2 expression and its activation in response to thrombin via direct inhibition of membrane type 1-matrix metalloproteinase in vascular smooth muscle cells, Circulation, 2004, vol. 110
  21. De Curtis A et al. Alcohol-free red wine prevents arterial thrombosis in dietary-induced hypercholesterolemic rats: experimental support for the “French paradox”, J Thromb Haemost, 2005, vol. 3
  22. Meagher EA et al. Alcohol-induced generation of lipid peroxidation products in humans, J Clin Invest, 1999, vol. 104
  23. Hu FB et al. Diet, lifestyle, and the risk of type 2 diabetes mellitus in women, N Engl J Med , 2001, vol. 345